jueves, 30 de octubre de 2008

FARIÑA-e-FARELO

MEDIOS ESPAÑOLES O EXCREMENTO INFORMATIVO
___________________________________________
Manolo Silva


Siento un gran respeto por el pueblo español, ese pueblo de Lorca, Picasso, Cervantes, Rosalía de Castro, Castelao, Miguel Hernández, Antonio Machado y demás genios de la cultura que, mucho han dado a la formación humanística de todos los pueblos del Mundo, ese legado es inocultable y sería injusto no reconocerlo.

A finales del siglo pasado, en la historia mas reciente de los pueblos latinoamericanos, muchos españoles e hijos de estos dieron extraordinarias muestras de solidaridad en la lucha contra dictaduras y democracias “representativas” que crecían como la hierba en todo este continente.

Concretamente a Venezuela llegaron muchos refugiados perseguidos por el Franquismo y no solamente fueron acogidos con cariño, solidaridad, apoyo económico y laboral, además de eso su relación con nuestro pueblo tuvo mucho que ver con los movimientos revolucionarios de la época , una significativa cantidad de ellos fueron presos o desaparecidos por su militancia de izquierda en los convulsos años sesenta, otros fueron torturados, algunos como mi padre sometidos a allanamientos en régimen de presentación y con “la espada de Damocles” de ser deportados a España donde los esperaba sin lugar a dudas, por lo menos la cárcel

Eran los primeros años de la Revolución Cubana ya triunfante, allí en La Sierra Maestra al lado de Fidel y el Che, sobretodo en el Frente del Escambray lucharon muchos de estos revolucionarios venidos de la península con los mismos ímpetus y sueños de libertad que el fascismo les frustró en España.
Eran los tiempos del éxito de “Viridiana” de Luís Buñuel quien exiliado en México le daba en la madre a la alta sociedad hipócrita y pacata de una España sumida en el más profundo oscurantismo.
Eran los tiempos de la represión violenta a los valientes obreros españoles.
Eran los tiempos del asesinato de Julián Grimau y el Garrote Vil aplicado a los revolucionarios vascos.

Esos tiempos de lucha heroica en el exilio dio como resultado que de allí salieran reforzadas las corrientes y manifestaciones literarias, artísticas, culturales y un renovado
pensamiento progresista en todos los órdenes.

Por las razones expuestas, pienso que España merecía unos medios de información menos mediocres. A estas alturas de principios de siglo, da pena ver como es el trato que estos medios le han dado a nuestro presidente, trato grosero, sin el mas mínimo atisbo de veracidad, sin investigación previa, con una falta de ética solo comparable a la porquería de medios que tenemos aquí.

Minimizaron los logros exitosos de este viaje de Chávez por Europa, con gran mezquindad silenciaron el favor que Venezuela le hace a España, tergiversan la realidad a sabiendas que quien da la ayuda somos nosotros, dando a entender que el favor lo hacen ellos.
Atacan a nuestro Presidente con una andanada de epítetos como, “impresentable”, “autócrata”, “populista”, “poseedor de una facundia incontrolable” y otras menudencias que no vale la pena repetir aquí.

Sería bueno recordarles a estos traficantes de la información como los dueños de “El Mundo”, “ABC”, “El Periódico”, “El País”, “Antena Tres” y otros pillos como los que representan al Grupo Prisa, la cantidad de millones de dólares que se embolsillan con los negocios que tienen en nuestro país, sobre esto me referiré en otra ocasión nada mas para que se den cuenta que aquí no somos pendejos.

Para finalizar y para estar en la misma tónica de Chávez, no me voy a meter con el Rey, ni con el Presidente Español, ni con las instituciones de ese país con el cual espero que las relaciones sigan por buen camino para beneficio de todos. Pero como a mi el protocolo no me lo impide porque en Venezuela existe plena libertad de expresión, solemnemente declaro que los medios españoles antes nombrados ¡son una mierda!

msilva69@cantv.net


======================================================


Manuel Silva escribiunos unha historia daquelas que tanto pasaban na época. Como fondo o tema da emigración, a deshonra dunha filla, a miseria e a morte. Unha historia cunha estructura e unha linguaxe que nos cautiva dende o primeiro momento. Manuel Silva dounos os textos, e os debuxos puxémolos nós; bueno, en realidade ¡a verdade sexa dita! son de Castelao, pero collémosllos prestados.
======================================================================================



VERSIÓN PESIMISTA DUNHA PETICIÓN DE MAN
alá riba no bico da montaña.
(anos 20)
______________________________________

Manuel Silva Fernández

-I-

"¿Pódese entrar, señora Manoela?."
"Entra meu home, pasa Manoel
e tranca a carabilla da cansela
que che pode morder o Carabel
que esta nuite anda seibado pola horta.
!Acaba dunha vez!, !cerra esa porta!.
Desde que mo trouxo o meu finado Antonio,
ese can é o mismísimo demonio;
o outro día vindo de racú
Manoeliño o fillo da Pintada
dóulle tamañísima chantada
que lle quedou na boca medio cú.
Séntate Manoel, colle esa silla
e déixame chamar a miña filla
que quero que ela tamén che escuite
o que ves a falarnos esta nuite.
!Baixa María!, ¿porque tanto reposo?,
¿que demos estás facendo no sobrado?.
Pasa muller, ponte o meu lado
e veremos que quere decirnos este moso".


-II-

"!Boas nuites!, ¿xa sabedes a que veño?"
"MIra Manoel, anque eu non teño
conocimento claro deste asunto
que tanto me molesta e reconcome
sei mui ben a que vés, séino meu home.
Seino tan ben sabido, hasta tal punto,
que saber o que sei eu non quixera,
pois sería millor que no soubera;
vouche contar rapás que pasa aquí:
Collendo patacas novas na Xunqueira,
acercouse hasta min a Fogueteira,
facendo como que pasaba por alí.
A sonrisa que puxo, a cara que tiña,
xa non me dou a min mui boa espiña.
Non me gustóu a cousa, segun dín,
a Fogueteira eche medio vagabunda,
hai na sua vez un certo rintintín
e fálache sempre de segunda.
Pero volvamos o asunto, meu amigo,
que co xenio que me dá, non sei que digo.
Parexa.jpg (4962 bytes)Estes dous que vedes aquí tan acurrucadiños son Manoel e María. Fogueteira.jpg (7122 bytes)A Fogueteira ten moita leria, e a Manoela estalle turrando dos nervios o que está a escoitar.

-III-

"Dispois de falar sin ton nin son
a vella Fogueteira na cuneta,
cambioume logo de conversación
e empezóu a disparar con escopeta:"
"-Mira Manoela, sempre hai quen diga
que a tua filla crécelle a barriga.
e coméntase tamén que esa gordura
non lle ven de xantar boa empanada,
nin de comer caldiño con verdura,
con faseira de porco e con tallada.
!Esa eche unha hinchazón sofisticada!.
Has de ter, pois, os ollos ben abertos
porque segun opinan os expertos,
pódeche estar a filla embarazada..."
"Eu quedeime no terreo paralizada
e. no intre, non entendín moi ben o caso,
por eso se me fui a condenada
sin que levara no lombo un terroaso;
que cando se me pon o nervio atravesado
son capaz de matar o mais pintado".


-IV-

"Cando puden resollar e volver en mín,
sentín un dolor extraordinario;
non hai palabras nin vocabulario
que podan expresar o que sentín.
Toda nai ten que ser mui desgraciada
e sentir esa pena que se sinte
cando se descubre, en pleno siglo vinte,
que a filla que se paríu anda preñada.
Doume non sei que, doume un desmaio,
sentinme tremendamente mareada
e estuven si me caio ou non me caio
na mitade do rejo espaturrada...
E volvín a casa, !Dios!, coma un farrapo,
e cando lle vin a filla o delantal,
comprendín que debaixo daquel trapo
ajochábase un pecado capital.
Ela viume nos ollos certo brillo
dun mirar asesino, tan desperto,
que se metiu correndo no cuberto
e pechouse por dentro co pestillo".
Manoel escuita sen chistar o que lle está dicindo
a señora Manoela.

-V-

"Fui mellor así porque, si a collo
póñolle un ollo jolio, sácolle un ollo.
E aínda podería ser que a matara
e que alí mismo perdera a sua vida
para que dispóis a Xusticia me levara
!Fui millor así, gracias a Diós!,
temos sempre as nais que perdonar,
e agora Manoel, aquí entre nós,
vexamos como se pode remediar
esta mancha na honra, este baldón
que caiu como borra nesta casa
e non se limpa con sosa nin potasa,
nin se laba con brús nin con xabrón.
Quedaranos a honra ben lavada,
con olor a colonia e recachada,
cando no altar vos dea a bendición
en presencia de Louro en xeneral,
Don Santiago Lamas Caldeirada,
párroco da nosa iglesia parroquial".


-VI-

"Pero deixame gritar, abrilo testo
deste rencor que me quedou no peito,
porque non hai razón nin hai dereito
que a unha nai como eu lle pase esto.
Quero gritarvos nas caras relamidas,
quero jomitar as feles do meu bucho,
quero seibar as rabias comprimidas,
quero desembuchar, e desembucho.
!Ay meu home bo que en paz descanse!,
se te puderas levantar da cova fría
e me viras a mín en este trance;
si lle palparas as cadeiras a María,
teño a seguridá que en este lance
volverías a morrer de "hemiplejía".
Ti, que nin a man, de solteira, me tocastes,
nin un pelo da roupa, nin unha mota,
e fui tanto e tanto o que me respetastes
que chegéi a pensar que eras idiota.
E agora, Antoniño, !meu ausente!,
vivimos nun fogar concupiscente.
casarse.jpg (6075 bytes)¡¡Hai que casarse...!! Homemanoela.jpg (4936 bytes)A señora Manoela lémbrase do finado do seu home.

-VII-

"¿Porque nos fixestes esto Manoel?.
Ti, home sin terreos e sin arado
porqué fregoteastes, !condenado!,
as tuas parcas mans nun carabel.
Que esta filla é bonita onde as hai,
(e en eso sale a min, e non o pai).
O médico de Muros, Don Servando,
cando na rúa topaba con María,
quedábaselle mirando e remirando
como si estuvera repasando
unha dificil lección de anatomía.
E no adro oín como lle decía
o maestro da escola o señor cura
que a miña rapaza se lle parecía,
por tanta prestancia e tanta hermosura
a non sei que diosa da Mitoloxía.
¿Comprendes pois porque non deixo
de gritar coma nai sin seu cachorro?.
¿Comprendes pois porque me queixo?,
¿comprendes pois porque morro?"


-VIII-

"E ti, !filla do demo!, !pervertida!,
que te facías a monxiña no meu lado
e cando topabas con este desgraciado
quedabas coma cera derretida.
Eu xa tiña que estar desconfiando,
porque un día na porta da Forona
vin como ti quedábalo mirando
coa mirada triste da vaca cajona.
Si se che agua a mirada estás perdida,
xa esa enfermedá non ten remedio,
xa non hai medicina nin cauterio
que se poda aplicar nesa ferida.
A culpa foi miña que non souben
explicarche que os homes, miña filla,
si che rouban un bico na mexilla,
non queda cousa de ti que non che rouben.
En fin, !todo sea por Diós!, o feito peito,
pero cando veñas da Iglesia co rapás
agarradiños da man polos Currás,
ánsenos de poñer as cousas o dereito".

-IX-

"Dispóis de que se faga casamento
e que quededes ben casamentados,
buscarás, Manoel, o teu sustento
nos lugares de traballo acostumados.
Podes ir a Serres en busca de Fanado
que che dea o pasaxe en pautorreuto
(ese é o prestamista co defeuto
de que lle falta a orella deste lado).
Con ese diñeiriño demprestado,
mandas facer unha maleta de madeira
e nun bó camarote de terceira
vaste para a Arxentina de contado.
fai uns quince anos o meu curmán
tamén lle prestaron os cartos do viaxe
e desde un lugar que chaman Tucumán
xa fixo cancelación do seu pasaxe.
Nos quedaremos aquí para cuidar
o que podas ganar e nos mandares
e cando veñas morrer o teu lugar
irémosche esperar a Sistamares".


Manoel3.jpg (7256 bytes)Manoel fai as maletas para marchar da súa terra.





Manoel1.jpg (3367 bytes)Aí vai Manoel el só para Arxentina.



TRINTA ANOS DISPOIS
-X-

Tres décadas pasaron pola historia,
tres décadas pasaron riba dela,
e morríu a señora Manoela
dunha complicación circulatoria.
(Oxe estará gozando de la gloria
sentada a la diestra de Diós Padre).
Todos temos que morrer cando nos cadre
quedarnos para sempre difuntiños.
Unha nuite de inverno, en Cuchariños,
nacíu maliño o fillo de maría.
colliuno un aire, entroulle cajarría
e fuise para el limbo de los niños.
de grandes sucesos falan os Diarios,
dos acontecementos en terras exóticas,
de artistas de cine ricas e neuróticas
e dos fogueteos interplanetarios.
Pero vida e morte sempre estan presente
nesta terra nosa non publicitada,
dolores e goces na vida calada
da xente da aldea, !que tamén é xente!


-XI-

Púxose María, vella e agostada
como un paxariño que non come,
en trinta anos que leva de casada
solo durmiu dous meses co seu home.
Dous meses solo, vividos plenamente
e trinta largos anos recordando;
trinta anos pensando e repensando
en aqueles dous meses solamente.
Entre tomar o soliño a mediodía
e pola nuite poñer toxos o lume,
mirando como a leña se consume,
vaise consumindo a vida de María.
E quédalle manoel na lexanía
borrosa do tempo e do espacio,
desaparece o recordo mui despacio
tapado por calendarios de agonía.
Ela xa non sabe si existíu,
si foron realidá ou fantasía
os dias de gloria que viviu
xunto a aquel home seu, que a quería.
María.jpg (7718 bytes)María: trinta anos de casada, sola e con Manoel na lexanía. Manoel2.jpg (4753 bytes)Manoel: trinta anos en Arxentina, na casa dun señor e co espiñazo curbado.

-XII-

Trinta reposicións do almanaque
fixaron, na Arxentina, un badulaque.
No palacio dun señor encopetado,
en un permanente corre que te corre,
da cociña o xardín, do "jol" a torre,
andaba Manoel escoñetado.
Fúiselle quedando o espiñaso
curvado como lombo de conexo,
rinchábanlle os cadrís a cada paso
de tanto acarrexar xerros de mexo.
cando entrou a servir iña estirado
e púxose, co tempo, encorcollado.
O acentuarse no lombo a curvatura, fóiselle cambiando a perspectiva
e foi emborroándose a figura
dunha María distante e fuxitiva.
Por camiños de dolor non achóu meta,
conoce onde nacíu, sabe da sua edade
porque leva un carné de identidade
metido no bolsillo da chaqueta.












Manuelsilva.jpg (2452 bytes)Manuel Silva amósanos unha visión da crise do 29 e como esta influiu en Louro e nas súas xentes, que se viron abocadas a emigrar ó estranxeiro. O texto está escrito cunha linguaxe realista que nos dá unha idea do que significou realmente a emigración para a xente de Louro.
Nota: O texto orixinal está escrito en castelan, polo que tivemos que traducilo ó galego.

Word.jpg (1063 bytes)

A CRISE ECONÓMICA DE 1929 E O AUMENTO POBOACIONAL EN LOURO

Finalizada en1919 a Primeira Guerra Mundial, o mercado do traballo en toda América ábrese prometedor para o emigrante. A Europa destruída e arruinada necesitaba de urxencia axuda para a súa recuperación e normalización. En tal sentido, os Estados unidos van a monopoliza-lo abastecemento de maquinaria, material industrial e productos elaborados; Cuba incrementará a exportación de azucre e outros renglóns agrícolas e, Arxentina, endargarase dos grans, as carnes e a lá. Con destino cara a estes tres países irán saíndo de Louro un umeroso grupo de traballadores, quenes, pola súa escasa formación profesional, son, irremisiblemente, captados para labores primarias ou de peonaxe. Na América do Norte traballarán abrindo zanxas para cloacas e redes telefónicas ou na carga e descarga de buques. En Cuba serán macheteiros nos cañaverais, carboneiros nas ciénagas, pescadores en Sagua la Grande ou vendedores de frores polas rúas da Habana. En Buenos Aires van a exercer como estibadores nos peiraos, mesoneiros nos bares e restaurantes, conserxes, porteiros, mozos de limpeza e mucamos en casas ricas.

Esta emigración. numerosísima para un pobo tan pequeno coma o noso, consegue, en maior ou menor medida, perdurar e, ó mesmo tempo, co aporte do "xiro", fixo ou ocasional, mante-la familia. case toda ela puido construir vivenda propia e en certos casos adquiriu bens e terras. Foi, pois, esta, unha emigración eficiente e extraordinariamente positiva para Louro, independentemente dos traumas e dos sufrimentos causados por ausencias demasiado prolongadas e, a veces, definitivas. Sen embargo, o auxe e o benestar dos anos vinte sufriría unha inesperada e doorosa caíada en 1929. De tódalas crises económicas, cíclicas ou non, que se produciron no último século, na de 1929 a que maior repercusión tivo en todo o mundo e a que produxo efectos máis devastadores e durareiros: "o crac" financeiro conmove á bolsa de Nova Iork; os valores caen; québranse bancos e empresas ligadas a crédito. Intercionalízase a crise; suspéndense pagos; cae o prezo de materias primas própias de países probes e dependentes; multiplícanse os parados e o fenómeno adquire características de verdadeira catástrofe, chegando a poñer en tela de xuizo a estructura mesma da economía capitalista mundial.

En casos coma este, o problema afecta á poboación en xeral, aínda que non da emsma forma nin coa mesma intensidade. Hai marcadas diferencias entre uns e outros grupos sociais: mentras o poderoso e o acomodado poden capea-lo temporal sen que o seu estado, como consumidores, se vexa maiormente afectado, os traballadores quedan irremisiblemente condeados ó desemprego e á fame.

O despido constitúe o paso obrigado de calquera empresa en crise. Primeiro prescíndese do persoal non considerado estrictamente necesario e, como último recurso, procédese ó peche, para salva-lo que se poida en beneficio do propietario. Se a uns poucos, o feito, lles pode disminuí-lo patrimonio, ós máis, golpeaos de cheo na vida mesma. Non son, pois, as crises económicas cousas de banqueiros e empresarios soamente, ¡nin muito menos!.

As capas máis débiles da poboación, sobretodo nos EE.UU, estaban representadas polos emigrantes, quenes, polo seu traballo ás veces clandestino, a escasa profesionalización, a rivalidade rencorosa de minorías nativas competindo polo mesmo emprego e o desprecio da dirixencia sindicalera que pouco ou nada podía conseguir deles, facía deste grupo o máis vulnerable e indefenso. Tódolos loureanos que por aquel entón residían en América formaban parte desta capa e ningún deles tivo a posibilidade de enfronta-lo fenómeno con posibilidades de éxito.

E comenzou o regreso: uns presentáronse nas oficinas de Emigración para seren deportados; outros acudiron ós consulados para seren repatriados a expensas do Estado Español e, o resto, volveu por conta propia esperanto, con elo, obviar inconvintes nunha futura volta ... cando as cousas melloraran.

Fose cal fose a maneira como se produxo o regreso á terra loureana, a todos estes homes, a mioría casados, faltoulles tempo para embarazar á esposa. Os solteiros buscaron rápidamente muller para comportarse exactamente igual cós anteriores. A avalancha ata dentro dos loureanos regresados, deu como resultado inmediato o aumento substancial da poboación; entre 1929 e 1935 houbo en Louro un, dous e ata tres nacementos por cada matrimonio onde o esposo era un "americano", (déronse excepcións). Non asombra esta multiplicación de preñeces si se considera a pobreza xeneralizada daquel tempo e as dificultades para gañarse a vida pois, é case un axioma o feito de que son os pobos máis pobres os máis prolíficos.

A xeneración nacida entre as dúas datas anteditas foi, polo tanto, a máis numerosa que xamais se dou en Louro e esta afirmación pode comprobarse fácilmente revisando o Libro (ou libros) de Bautismo na Casa Parroquial e tamén os arquivos do Rexistro Civil en Muros.












DE VERULLOS PARA FORA...
De Verullos para fora
vai un home navegando,
chorando, chora que chora,
chora que chora, chorando.

Coa angustia no corazón,
con dor na alma enteira;
os ollos no Caldeirón
e coa alma na ribeira.

Adeus, toxos de naraio,
pampillos do Pateleiro;
floriñas do mes de maio,
cereixas do "cereixeiro".

Gorrións das cabaceiras
anduriñas do vran;
pardillos de entre as toxeiras,
paspallás: canto do pan.

Fanequiñas do queixal,
graxes de Pedra de Espiño;
lorchas baixo do pinal,
e vellos do Outeiriño.

Braña con sembra de liño,
braña con herba mollada;
braña co seu ceboliño,
braña de verde sembrada.

Mordendo o eixe a deituira
carros cargados de argueiro,
ouvían na corredoira
e chían polo outeiro.

Filloas das pallagueiras,
carnes mortas do porquiño;
carnes de poucas maneiras
de todo o ano, caldiño.

Adeus mozas de Lariño
que de Muros en manada
íades todo o camiño
anda, berra; berra e anda.

(Manuel Silva Fernández)



A CASA DE CRISTINA
Bolivar, 30-12-1985.

I

¡Ai, canteiro barrigudo,
peligro de Masarocas!,
¿Cando me pos a lareira,
a coluna e a cambota?
¿Cando me fas o cuberto?,
¿cando me circas a horta?,
¿cando me teitas o teito
con rejos de tella roxa?
¿Cando me pos os dous bancos
contra a parede de fóra,
para que me sente nele,
cunha man riba da outra
e poda falar coa xente
que me pasa pola porta?


II

Ven aquí, Nela de Clara,
que vou dicirche unha cousa.
¿Non sabes o que se di
no río e na aldea toda?
Dise que a filla do Roxo
vai prañada, ¡miña homa!
Empreñouna Xan do Campo
tras da corte, antras abortas.
Dise que non fui forzada,
dise que fui polas boas,
que entre suspiros e queixas
dignificaronm vergonzas:
un cu abanado a nuite,
outro machacando follas.
Dise que dispois do feito
correron buscando sombras,
os dous coas cachas ó aire
íñanse poñendo a roupa.

III

Dise que o pai da rapaza,
cando soubo da deshonra,
doulle unha tunda tan grande
que a deixou cáseque morta
e que a pobriña da nai
anda polas corredoiras
tropezando nas paredes,
chorando e falando soa.
Dise agora, ¡que sei eu!,
¡dinse agora tantas cousas!


IV

Vén, María, para dentro.
Vén para dentro, María,
e límpate os pés na porta,
limpos en esa pedriña.
Mira ti que casa teño,
mira ti que maravilla,
mira ti que comedor,
que sajuán e que cociña.
Mira esta porta de fóra,
mira ti que carabilla,
mira que redondo é
o furado das galiñas.
Mira estas letras douradas
arremachadas na silla,
mira que trepia, que pota,
que tarteira e que parrilla.
Mira esta salja repleta
de touciño e de chacina,
mira que cousas tan boas
teño na miña casiña.

V

Pero, ¡séntate!, muller,
séntate aquí nesta silla
que quero contarche un conto
que me ten enloquecida.
O meu home, nunha carta
que recibín nestes días,
dame ¡mal rayo lo parta!
unha mui mala noticia.
Dime que na Habana ten
montada unha pulpería,
frente a plaza de Martí,
nun local que fai esquina.
Dime que lle fago falta
e que me vaya enseguida
pois, sin tendeira, na tenda
o negocio non camiña.
O señor deixou de andar
ó xornal que nos mantiña
e dóulle agora a routada
de vender mercaderías.
¡Nin que fora Pepe Gordo
ou Manolo de García!


VI

Non ves que escoller non podo,
que non teño alternativa;
non ves que me teño que ir
para alá, quira ou non quira.
Ti sabes como é a xente,
ti sabes como critica:
si te vas, porque te vas,
si te ves, porque te viñas.
E non che sería raro
que no serán de veciñas,
me sacaran a conducta
en competencia de linguas.
Quen sabe, muller, quen sabe,
quen sabe si inventarían
que non me quero marchar
para facer picardías
metendo homes na casa
pola nuite ás escondidas.
¿Que podo facer, entonces?,
dime que fago, María:
si me quedo perdo a honra,
si me marcho perdo a vida.

VII

A casa fíxena eu,
esta casa é toda miña,
eu vin cavar os cimentos
e vin cando se poñía
purpiaño a purpiaño,
pedra a pedra, viga a viga.
Sentín placer de preñada
cando vin como crecía
e sintín, dispois de feita,
alegría de parida.
Fui como si a fixeran
dentro da miña barriga.
Agora deixala e irme,
e deixar a vida misma.


VIII

Lo que te digo, mulato,
la vieja está quebrantada,
la vi con la muerte encima
en la esquina de la cuadra,
la vi con la muerte acuestas
caminando la barriada.
Ahoritica la dejé
acurrucada en la hamaca,
luciendo unas ojerotas
como pulpa de guayaba.
La gallega está en los huesos,
solo huesos se le marcan,
se sobreentiende un huesero
por debajo de la manta.
La gallega está fuñía,
ni Bambarito la salva
y en la casa del viudo,
el día que la madama,
cansada de tantas penas,
pele gajo y se nos vaya,
celebramos el velorio
con arroz a la cubana,
con sancocho de gallina
y guarapito de caña.
La vieja se irá pal hoyo
mas contenta que unas pascuas
y nosotros, pues, mulato,
a gozar con la pachanga.

IX

Morriu, Cristina, morriu
ven lonxe da súa casa;
morriu sin vellas rezando
a lado e lado da cama.
Morriu sin dous candeleros
na cabeceira da caixa,
nin taza de agua bendita
nin hixopiño de palma.
Morriu sin un ¡Dios a leve!
mentras o enterro pasa,
nin responso no cruceiro,
nin aviso de campanas.
Deitóuse para morrer
nunha camiña de tablas
e escapóuselle o resollo
por entre batolas blancas.
Morriu Cristina e deixou
a pupila revirada
para mirar no seu dentro
historias e panoramas.
Morriu Cristina e o ronquido
que lle saliu da garganta,
mezclóuse desafinado
co pito das ambulancias.
Na sala donde se morre,
morriu Cristina da Granda.


X

No edificio, a porteira,
gorda, bembona e mulata,
dá conta do sucedido
con cara de circunstancias:
-"la gallega del tercero,
anoche estiró la pata".

XI

No rincón máis apartado
do camposanto da Habana,
á sombra dun chaguaramo
está Cristina enterrada.
Non hai cunhas de vieira
que circunscriban a campa,
nin hai rosas nin hai flores,
nin cruz de tablas pintadas.
Solo letras desvaídas
polo tempo, nos señalan
que baixo de aquela lousa
está Cristina da Granda.


XII

Según se vai para Lira,
chegando ó lugar da Granda
hai, ó lado do camiño,
unha casa solitaria.
Unha casa como muitas
que se ven nesta comarca,
casa corriente e moliente
igual que calquera casa.
Sin embargo, si cansado,
o camiñante se para
e se senta a descansar,
e, descansado, repara
naquelas pedras roídas
polo vento e pola agua;
si o camiñante se fixa
nas paredes e ventanas
carcomidas e,
na porta
a cal e canto cerrada;
si mira aqueles cristales
cubertos por unha capa
que, máis que polvo é ceniza,
pensará que aquela casa
erguida o pe do camiño
solitario, ten fantasmas.

XIII

¡Por Cristo!, como se pode
pensar tantas babosadas.
Non hai fantasmas gallegos,
non hai fantasmas na Granda;
os fantasmas non son nosos,
son todos da Gran Bretaña.
Ouxetos son de aposento,
de corredores e salas
nos castillos medievales
de Escocia ó Canal da Mancha.
Fantasmas caballerescos,
con "pedigrí" e de casta
que lle sirven de solaz
a turistas papanatas


XIV

Non, a nosa terra non ten
cousas tan aristocráticas.
Os nosos aparecidos
son todos de clase baixa.
Temos difuntos que choran,
temos difuntos que falan,
difuntos que pegan gritos
e sudarios que se arrastran.
Temos difuntos que imploran
unha misa por su alma,
outros que veñen pagar
unha deuda non pagada.
Hai difuntos de faiado
(mortos a casa cerrada),
difuntos de espacio aberto
e mortos de nuite clara.
Temos mortos voadores,
difuntos aeronáutas,
temos individualistas
de aprición solitaria
e temos mortos gregarios
que andan na Santa Compaña.
Non creamos, imbuídos
por lecturas trasnochadas
que, nin por casualidá,
na nosa terra hai fantasmas.

XV

Polos rueiros do ceo
anda Cristina da Granda,
vai de lucero en estrella,
de nebulosa en galaxia.
Vai sin saber donde vai,
sin saber por donde anda,
sin poder estarse quieta
na súa silla sentada.
Non lle apetecen os cantos
que os santos, a coro, cantan,
nin lle dan nota ós concertos
de música gregoriana
que os anxeliños entonan
con violíns e guitarras.


XVI

Cando nos foros do ceo,
os barbudos patriarcas,
puntos de teoloxía
tratan de aclarar e, aclarar,
Cristina, de aburrimento,
abre a boca dunha cuarta.
Non encontra ubicación,
nin se axeita, nin se apaña,
nin sabe donde meterse,
nin que facer nin que nada.
Por eso cando San Pedro
cae rendido na cama
e deixa a porta do ceo
sen ningunha vixilancia,
ajóchase nunha nube
e dentro da nube baixa.

XVII

Cando Tomás da Botica
e máis José de Zapata
veñen de falar coa moza
a filo de madrugada
e chegando a aquel lugar
o corazón se lles salta
e sinten un formijiño
por antros pelos das patas,
é señal de que Cristina
escapou, e está na casa.
Cando o can da Rebordela
modula unha nota larga
por encima dos tellados
hasta perderse na agra,
é señal de que Cristina
escapou, e está na casa.
Cando o léstrejo, alá arriba,
pinta raias e máis raias,
trazando signos na nuite
con tinta color naranxa,
é señal de que Cristina
escapou, e está na casa.
Cando se baten as portas,
cando rechinan as tablas,
cando se intúe no escuro
un arrastre de mortaxas
ou se enceden as rendixas
detrás das contraventanas,
é señal de que Cristina
escapou, e está na casa.


XVIII

Si na corte celestial
notan que Cristina falta,
manda Nuestro Señoriño
unha parexa de santas,
que baixen en busca dela
e lla leven amarrada.

XIX

-"¿Que pasa Cristina, dime?,
¿dime, Cristina, que pasa?
¿Por que renejas de nós
en forma tan descarada?
¿Por que te vas do edén
sin decir unha palabra?,
¿Por que fuxes e desertas
sin explicarnos as causas
que che obligan a facer
todas esas escapadas?
¿Non estás contenta aquí?
¿Algunha cousa che falta?
¿Non tes de comer abondo
nas tres veces que se xanta?
¿Non che gustan os vestidos
de terciopelo que cargas,
nin a capa con dourados
que che fai a nosa sastra?.
Eso que che está pasando
non me fai ningunha gracia,
porque con esa tristeza
e con esa cara larga,
ás nosas institucións
daslle mala propaganda.
E teño medo, Cristina,
que no paraíso fagas
como a pataca podrida
que puder ás outras patacas.
¿De que te queixas, Cristina?
¿Dime que cousa che amarga?
¿Dime por que non te alegras
e non bailas nunha pata?"


XX

-"¡Ai, Señor!, se non me queixo
da maneira que me tratas,
nin do trato que me dan
todos os santos e santas.
¡Que vou queixarme, Señor,
si nunca estuven tan farta
nin tuven tanto de todo,
nin nunca anduven tan maja!
Queixarme fora de vicio,
si eu de esto me quiexara.
¡Non é eso, non é eso!,
aquí, Señor, non se trata
de luxos na vestimenta
nin de barrigas infladas,
pois comeres e vestires
non me fan ningunha falta.
Eu arréglome mui ben
con sardiñas e patacas,
cun boliño de tixola
e cunha cunca de papas.
En canto a vestir, Señor:
cunha chambra e cunha saia
e co paniño dos hombros
que me pingue pola espalda,
penso que vou tan bonita,
tan elegante e tan guapa,
que me podo comparar
ca misma reina de España".

XXI

Trátase que sinto angustias,
trátase que estou cansada
de andar camiñando soa,
Señor, pola Vía Láctea.
Trátase que non encontro,
na celestial camiñata,
nada que me encha o ollo,
nada que me satisfaga.
Porque, Señor, neste cambio,
salinche perxudicada.
Hai algo que che perdín,
hai algo que fai falta,
algo que ti me trocastes
pola bienaventuranza,
e penso que o cambio fui
para min unha desgracia.
Separásteme encarniñas,
sin entorno e desplumada.


XXII

No ceo, Señor, nin siquera
teño valor de comparsa;
son solo unha alma sola
entre muitísimas almas.
Eu son aquí soamente
un anaquiño de nada,
frangulla no infinito,
grano de area na plaia.
En cambio, no meu lugar,
falo e, oio como falan,
rio e escuito como rien,
bailo e, vexo como bailan.
Son activa e son pasiva
como debe ser, ¡caramba!
Por eso me quero ir
para o lugar donde estaba
porque, no meu, ser Cristina
ten grandísima importancia.
Mira pois como te arreglas,
que decides e que mandas,
pero si non che convén
que repita as escapadas,
fasme unha Granda no ceo
ou déixasme estar na Granda.

Manuel Silva.



O CARNEIRO DA PANCHESA
("¡Miña nai María que se me caeu o carneiro ó pozo!"
Pepe de Beiro.)

O carneiro da Panchesa
leva na alma escondida
unha profunda ferida
que lle queima o corazón:
matouse nun farallón
a ovelliña preferida.

Fui moza de muitos anos
para ben e para mal,
e´o accidente mortal
deixouno tan dolorido,
que sendo o macho corrido
tornouse sentimental.

Co balar doutras ovellas
ten os nervios destrozados;
ten os oídos cansados
de tanta monotonía:
¡mee!, ¡mee!, todo o santo día,
¡mee!, ¡mee!, por tódolos lados.

O carneiro da Panchesa
¿por que se fui?, ¿que pasou?
¿Onde demos se ajochou?,
¿por que póla madruga,
sin despedirse nin nada
do rebaño desertou?

Agora a vella Panchesa,
vai no monte preguntando;
tercamente rexistrando
os pinales da Devesa;
agora, a vella Panchesa,
vai pola braña gritando.

Anda, a señora María,
sin descanso, sin soxar;
día e nuite sin parar
buscando o carneiro aquel,
chamando a gritos por el
polos outeiros do mar.

Encontrouno, atontadiño,
nunha caxola metido;
chorando a moco tendido,
chorando a grito pelado
e levouno de contado
ás cortes do Carraxido.

Nunca se recuperou,
o animal malogrouse:
saltou ó vacío e douse
no aire un pinchacarneiro,
dentro do pozo do Beiro
caiu, e suicidouse.

Bolivar, 3-03-1978. Manuel Silva.



MOCEDADE DOS ANOS TRINTA
SONETO
Con zapatón de goma e co traxiño
dos Domingos y fiestas de guardar,
os millores mozos do lugar
xúntanse na porta de Patiño.

Dalí mismo collían o camiño
que serpea na lomba, frente ó mar,
e por máis que choveran augas de lajar,
íñanse falar cas mozas de Leriño.

Seamos realistas. ¡que carriso!:
Os de Louro buscaban as do Piso
porque sabe millor o caldo alleo.

Un domingo, subindo ó Carrasido,
volviuse Moreira e dixo ó Cupido:
-"Ti non veñas, José, que ti es mui feo".

Manuel da Roura

O CABO.
I
Ese cabo de cristina ladeada,
correaxe cruzado polo peito,
ese cabo, Rosendo, ten dereito
a facerche correr pola esplanada.
Mira ben para el, que telo diante.
Mira ben para el, grábate no nome.
Mira ben para el e non che asombre
de que poda chegar a comandante.
Toda persoa ten aspiracións
e na mente dos cabos máis ruíns
bulle un impreciso soño de fajíns,
de estrellas de seis puntas e galóns.
E ten que ser así pois, en esencia
o general máis grande deste mundo
eche, simplemente, un cabo segundo
elevado á última potencia.

II
Cando o cabo reclame ó pelotón
ou ben por voz de mando ou de corneta
sale abotonándose a bragueta
e métete correndo en formación.
Non te quedes pois ahí feito un pazguato.
Chégaste xunto del, inchas o peito,
das un taconazo co tacón dereito
no tacón esquerdo do zapato.
Mantente teso e firme coma un clavo
e poñendo os dedos da man no parietal,
emites esta voz sacramental:
-"Aquí estoy a sus órdenes, mi cabo".
Despois deste saludo deferente
que demostra a túa mística guerrera,
sacándote a man da carrillera
entras en formación tranquilamente.

III
E cando te interpele en Do Mayor
e che pegue catro gritos ben pegados,
non contestes con outros destemplados
nin lle vayas a faltar a un superior.
Anque de rabia te poñas a temblar
e sintas que o corazón se che atufa,
non o mandes a tomar por retambufa
nin, muito menos, o mandes a cagar.
Non te enfades con el, ponte calado;
aguanta o xenio, sufre o castigo.
Non se pode saber, rosendo amigo,
as reaccións dun cabo cabreado.
Si queres parar de andar ó trote
farase sargento estampillado
e así quedará ben amarrado
o cabo pola punta do chicote.

MONTE LOURO.
No brasón dos meus versos,
un medallón de ouro
cun nome coruscante:
¡MONTE LOURO!

Un outeiral druídico
dos séculos primeiros
ecoa os exconxuros
dos celtas vedoreiros.

O velame do vento
acanea nos mastros
dos veleiros que veñen
abalroando os castros.

Resoa o vello chifre
espertando ó xentío
nas casoupas batidas
polo forte vaguío.

E soben polas costas
do alto medioevo
as verbas mesturadas
do román e do suevo.

Hai unha lingua nova
rolando polos cons
da ribeira. Unha música
chea de doces sons.

E vai o bardo celta
polas lubres antigas
conxurando ós canouros
con versos e cantigas.

E o seu lombo de pedra
cun medallón de ouro
soergue no mallante:
¡MONTE LOURO!

Luciano Piñeiro

QUEIXAS DA TORRERA CAUTIVA

I

Na falda de Monte Louro,
riba de Punta Queixalo,
nun campiño natural
que linda cun precipicio,
levántase un edificio
de teito piramidal.


II

Érguese mirando ó mar,
arrenque e renque do foso
un torreón poderoso
que semella, antra borraxe,
a torre do homenaxe
dun castelo tenebroso.

III

Pasóu aquí, anos fai,
neste ajochado lugar,
o conto que vou contar;
drama tan triste e tan triste,
que a máquina se resiste
a deixarse teclear.


IV

Nas pedras, baixo do Faro,
¡canto tombo reventóu!
¡Ay canto tempo pasóu,
cando pola carretera,
de janchete ca Torrera
o Don Torrero chegóu!

V

A historia deste suceso
a cincuenta anos vista,
tuvo por protagonista,
a esta muller de torrero
que camiña de brasero
co séu marido farista


VI

Esperáballe unha vida
feliz a parexa aquela,
vento en popa a toda vela
sobre dourado bajél,
pero era celoso el,
pero era bonita ela

VII

Díxolle o primeiro día
que toda muller honrada
ten sempre a porta cerrada;
que as ventanas non abría
e nin sequera salía
a botar unha olleada


VIII

Aquuí vamos demostrar
que procedimentos tales
poñen nos nosos frontales,
con toda seguridá,
sinón cornos de verdá,
cornos espirituales

XIX

Oiamos pois a muller
como expresa o sufrimento,
como se infla, colle alento
e con busos de piteiro,
lanza polo vertedeiro
as súas queixas ó vento.


X

"¡Ay de mín, a sin ventura!,
¡Ay de mín, desventurada!
Caseime mui mal casada
co home que me caséi,
¡Ay de mín porque seréi
torrera tan desgraciada!"

XI

"Deslumbroume a luz que o Faro
proyecta hacia o infinito.
¡Ay luz do Faro malfito!,
¡ay ambición vana, vana!
Quixen ser Dona Fulana,
muller de Don Fulanito"


XII

"Non teño agora conmigo
calor de home no leito,
roce de peito con peito,
presión de dúas mexillas
nin quen me aprete as costillas
co antebrazo dereito"

XIII

"Si apenas empezo a vida,
teño o corazón cansado,
o tempo largo e pesado
dórmese riba de mín,
mentras o vento sin fin
ouvía polo tellado"


XIV

Así, xa sin esperanzas,
pensaba seguir vivindo,
vendo como me vou indo,
como me estóu agostando,
como me estou acabando,
como me vou estinguindo"

XV

"Pero chegastes, meu moso,
chegastes ti, meu homiño;
chegastes polo camiño
que serpea xunto o mar,
chegastes e, ó chegar,
viñas cantando baixiño"


XVI

"E déstelle a volta ó Faro,
pouco a pouco, paso a paso.
O soliño do ocaso
dibuxa a túa figura
a través dunha ranura
nas tablas do cieloraso"

XVII

"Agora xa te puxestes
riba do petril sentado,
pero con tal resultado
que anque busco de che ver,
vexo que non pode ser
porque tesme o cú virado"


XVIII

"¿Que estás pensando?, ¿que fas
aí no muro sentado?.
¿Por que estás ensimismado?,
¿en que pensas?, ¿en que soñas?.
¿Que cousa ves en Basoñas
que che ten petrificado?"

XIX

"¿Que clase de home eres?.
¿Eres cura? ¿eres seglar?,
¿eres civil?, ¿militar?.
¿Ou eres algún pendango
que anda de tingo a tango
por non querer traballar?"


XX

"¿Serás, acaso, un científico?
¿Serás un home leído
estudiado ou escribido,
que busca por estes riscos,
antras cunchas dos mariscos,
o tal eslabón perdido?"

XXI

"¿Serás acaso un poeta
soñador, extravagante,
medio chorón, repugnante,
deses que lle gusta ter
o poético morrer
dunha tisis galopante?"


XXII

"Seas quen seas, meu home,
meu home desconocido,
adivíname che pido.
Como adivina o furón
debaixo de que terrón
anda o conexo metido"

XXIII

"Sube polo pararayos
como lagarto á figueira;
escachara esa vidreira,
móntate na barandilla,
métete pola escotilla,
chúsate pola escaleira"


XXIV

"Eu estaréiche esperando
sentada nun escalón;
sin bata, sin camisón
sin rubor de mentiriñas,
eu estarei en carniñas
como paxaro pichón"

XXV

"Eu estareiche esperando
despida completamente;
con desnudez inocente
tal miña nai me pariu,
héi de estar morta de friu,
batendo dente con dente"


XXVI

"E cando nos encontremos,
cando acabes de baixar,
habemos de intercambiar
abrazos tan poderosos,
que nos doerán os osos
de tanto e tanto apretar"

XXVII

"Estou soñando, meu home.
Ti non vés nin has de vir;
ti non sabes intuír
o que eu non debo expresar
e non che podo chamar
si nada che héi de decir"


XXVIII

"Vaite pois, déixame soa.
Seguiréi matando o tempo
oindo fungar o vento
por riba da mar salada,
con ventos e marexadas
por todo acompañamento"

XXIX

"E taparéime as orellas
si che oio asubiar,
e podes por mín chamar
que a porta non che héi de abrir,
pero si queres oír
hasme de sentir chorar"


XXX

"Súbete ó bico do monte
pon un outeiro a rodar;
que rompa todo ó pasar
a toda velocidá.
Se me esmaja, ¡que máis da!,
máis morta non podo estar"

XXXI

"Bota un outeiro ben grande
pola ladeira hasta o mar.
Que a pedra no seu baixar
entre destrozo e destrozo,
aplaste este calabozo
e me acabe de matar..."



TRÍPTICO
I
Vai a misa primeira
miña nai Nela,
na man unfaroliño
dentro unha vela.

Farola de latón,
catro cristales,
catro raios de luz
horizontales.

¡Ay miña abóa santa!
que ti non sabes
que vai a luz contigo
por Sistamares.

Que o camiño do céo
que tanto qués,
telo diante de ti,
diante dos pés.

Vella Nela da Roura,
onde ides vós,
levás a Diós convosco,
levás a Diós.

II
Vai a misa das nove
Doña Carmelo,
cunha mantilla negra
de terciopelo.

Batola longa e negra,
negro rosario,
negra mirada, negro
devocionario.

Pensa Dona Carmelo
que muita xente
ten mirada perversa,
concupiscente.

Que o Demo está seibado
antre os martales
atacando as virtudes
teologales.

Pero Doña carmelo
é necesario
un auto expiatorio
polo Calvario.

III
Para a misa das doce
da Cofradía
vai a señora Pérez
y Compañía.

Convidarán os santos
e unha piñata
que hoxe cumplen os Pérez
bodas de plata.

Que os santos poñeranse
capas douradas,
puntillas de ganchillo
repinicadas.

Cando a filla dos Pérez
cante baladas,
aplaudirán os santos
dando palmadas.

Cando se acabe a festa,
santos e santas,
regalarán os Pérez
aliñas blancas.

Manuel Silva. Bolivar 18-10-1976.

=====================================================================================




VIOLENCIA
__________________________________

Desde que hai eleccións todo anda mal,
pois o pobo loce alborotado
por un sácame daí un concellal,
ou ponme por alá un deputado.

nun ambiente tan politizado
e co vecindario temperamental,
está o noso lugar ben amolado
na dictosa campaña electoral.

Pura confrontación, pura pelexa
nos camiños que cruzan pola aldea
desde as Laxas a porta da Faldreta.

Ata se insultan e cáganse na nai
mazándose na area de Goday,
os fillos de Cocó cos de Vieta.



A LUZ DA CRUZ DO CARRAXIDO
________________________________

Aparecíase unha luz de vez en cando

No bico da cruz do Carraxido,

e para pasar de nuite camiñando,

tiñase que ser ben atrevido.


Hoxe,a luz xa non cumple cometido

de voar polas agras asustando,

porque o seu habitat fui invadido

por coches e mais coches circulando.


Faros de abanico horizontal,

fixéronlle competencia desleal,

alumeando a noite pola Braza.


Como os coches acapararon o camiño,

mudouse a luz, e foí facer o niño

alá arriba, no bico da montaña.


O MEU NACEMENTO
___________________

Eu non tiven cuna de ningunha clase.
Nin xergón de follatos me acolliu,
nin colcha de retazos me envolviu,
nin faixa que o embigo me enfaixase.

Non houubo comadrona que polos pés
me collera e coa man aberta me largara
unha azouta no cu, pra que chorara,
decíndolle a meu pai: ¡Aquí o tés!.

Nin cigoña que polo aire me trouxera
de París de Francia ou de Inglaterra.
Non nacín, poís, no leito que procede:

Comproume meu pai o día dous do mes
de Abril de Mil Novecentos Vintetrés,
alá na feira do Cristo, en San Mamede.



BUSCANDO MOZA
__________________________
Cos zapatos de goma e co traxiño
dos domingos e festas de gardar,
os mozos máis bonitos do lugar
xuntábanse na porta de Patiño.

De alí mesmo collían o camiño
que serpea na lomba, fronte o mar,
e cos pés e ca lingua sin parar,
ían en busca de mozas a Leriño.

Seamos obxetivos, ¡que carrizo!:
Os de Louro buscaban ás do Piso
porque sabe mellor o caldo alleo.

Un Domingo, subindo o Carraxido,
volvíuse Moreira e díxolle o Cupido:
Ti non veñas Xosé, que ti es moi feo.

DESPILFARRO

Sobre o presunto DESPILFARRO DE TOURIÑO no seu despacho oficial, non quito nin poño rei, pero isto cheira a aproveito e a ghato encerrado.

O asunto, que trae causa (mellor ou peor) do 2006 e está sendo collido maliciosa, torcida e forzadamente dos pelos para a/traelo ao presente, eu déixoo correr, sen máis, coma as augas pasadas. E punto.

sábado, 25 de octubre de 2008

MINIBAR

O minibar no diccionario:

Minibar
< mini- + bar
port: minibar cast: minibar ingl: minibar
s m Neveira pequena con bebidas instalada nos cuartos dos hoteis.


A polémica vén a conto porque a real oposición ao bipartito da Xunta de Galiza (o PP)acaba de lle recriminar ao vicepresidente Quintana que se faga acompañar, no coche oficial, dun opíparo minibar, que logo resulta ser unha simple neveira de super (15 euros) para manter en boas condicións os bocadillos.

Nos parlamentos, ás veces, a imaxinación tamén dispara con munición de carga oca.

viernes, 24 de octubre de 2008

farelo

Farelo.- farelo

< lat v *farellu, dim de farre‘trigo’
port: farelo cast: salvado ingl: bran
s m Casca desfeita dos cereais despois de pasar polo muíño e separala da fariña.

fariña

Fariña.-fariña

< lat farīna
port: farinha cast: harina ingl: flour

1 ALIM
1 s f Pos que se obteñen despois de moer os grans dos cereais, principalmente o trigo, o centeo e o millo, e que ten como compoñentes principais o amidón e o glute.
2 fariña centea Fariña de centeo.
3 fariña integral Fariña á que non se lle quita o farelo.
4 fariña milla Fariña de millo.
5 fariña triga Fariña de trigo.

2
1 s f Po ao que quedan reducidas algunhas materias sólidas.
2 fariña de liño MED Pos, obtidos das sementes do liño, que se empregan en medicina para a elaboración de emplastos.
3 fariña de peixe Alimento para o gando que se obtén de esfaragullar peixes previamente desecados.
4 fariña glaciaria XEOL Material morénico de textura fina que se orixina pola forte fricción que xera o paso do glaciar.

3
1 s f Pos que se obteñen por diferentes métodos.
2 fariña láctea ALIM Mestura de fariña de cereais ou de legumes transformada parcialmente en maltosa e dextrina que se emprega en dietética infantil como alimento de tránsito entre a lactancia e a alimentación integral.

4 s f col Droga, especialmente de baixa calidade.